Không thể vỗ tay chỉ bằng một bàn tay

Thưa Bà Helen Clark, Tổng giám đốc Chương trình Phát triển LHQ,

Thưa toàn thể quý vị,

Trước hết, tôi rất vui mừng được có mặt tại Hội thảo “Cải cách kinh tế cho tăng trưởng bền vững và bao trùm” do Bộ Ngoại giao phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và Viện Hàn lâm Khoa học-Xã hội Việt Nam tổ chức. Tôi nhiệt liệt chào mừng bà Helen Clark, Tổng giám đốc UNDP và các vị khách quý đã tới dự và đóng góp cho Hội thảo. Những chia sẻ kinh nghiệm và khuyến nghị chính sách của quý vị về các biện pháp nhằm hướng tới tăng trưởng bền vững và toàn diện sẽ là nguồn thông tin tham khảo quý giá cho Chính phủ và các Bộ, ngành Việt Nam trong các nỗ lực cải cách.

Thưa các Quý vị,

Chúng ta vẫn đang tiếp tục sống trong một thế giới đang thay đổi rất nhanh chóng. Bức tranh kinh tế thế giới sau khủng hoảng đang mở ra những cơ hội phát triển mới, song đặt ra các thách thức gay gắt đòi hỏi các nước phải nỗ lực nhiều hơn để không rơi vào tụt hậu.

Các liên kết kinh tế đa tầng nấc, nhất là các FTA thế hệ mới với với luật chơi và mức độ mở cửa thị trường sâu rộng vừa tạo ra không gian phát triển mới, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về cải cách bên trong để tương thích với các sân chơi và luật chơi mới. Khủng hoảng kinh tế toàn cầu vừa qua đã để lại những bài học sâu sắc về tầm quan trọng của mô hình phát triển bền vững hơn và cân bằng hơn. Khủng hoảng nợ công, rủi ro tài chính, suy thoái môi trường, khoảng cách giàu-nghèo và bất ổn chính trị-xã hội gia tăng ở nhiều nơi trên thế giới cho thấy rõ hơn mô hình tăng trưởng truyền thống không còn phù hợp. Việc tìm những hướng đi mới tiến đến một nền kinh tế bền vững, hài hòa về xã hội và môi trường không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy tiến trình phục hồi của kinh tế thế giới cũng như ở mỗi quốc gia. Đứng trước yêu cầu này, đổi mới và cải cách kinh tế, thay đổi căn bản tư duy và mô hình tăng trưởng là phương thức quan trọng nhất để kiến tạo một nền kinh tế bền vững hơn, cân bằng hơn và bao trùm hơn.

Trong bài phát biểu này, tôi xin chia sẻ với các Quý vị về tầm nhìn, mục tiêu chiến lược và một số định hướng lớn Việt Nam đang theo đuổi nhằm đạt được mục tiêu phát triển của mình đến năm 2020. Trước tiên, tôi xin điểm lại một số kết quả kinh tế-xã hội nổi bật Việt Nam đạt được trong công cuộc Đổi mới và các thách thức lớn đang đặt ra cho Việt Nam để định vị kinh tế Việt Nam đang ở đâu trong thang bậc phát triển của thế giới.

Thưa các Quý vị,

Sau gần 30 năm tiến hành công cuộc Đổi mới, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu to lớn về phát triển kinh tế-xã hội. Từ một nước chậm phát triển, nay Việt Nam đã bước vào nhóm nước có thu nhập trung bình. Tăng trưởng kinh tế từ khi tiến hành Đổi mới đến năm 2011 đạt bình quân khoảng 7%/năm. Sau khi tăng trưởng chậm lại trong các năm 2011- 2012 do tác động tiêu cực của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, kinh tế Việt Nam đang phục hồi tích cực, kinh tế vĩ mô ổn định, tăng trưởng kinh tế năm 2013 đạt 5,4% và dự kiến năm 2014 sẽ tăng trưởng hơn 5,8-6%.

Bên cạnh mục tiêu kinh tế, Việt Nam đặc biệt coi trọng phát triển các lĩnh vực xã hội, tạo điều kiện cho người dân tham gia phát triển kinh tế-xã hội và thụ hưởng các thành quả của phát triển. Việt Nam đã lồng ghép các Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (MDG) vào chiến lược phát triển kinh tế-xã hội và cụ thể hóa các mục tiêu này bằng nhiều chương trình quốc gia về giáo dục, y tế, lao động, giảm nghèo, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu. Đến nay, Việt Nam đã hoàn thành 5 trong 8 mục tiêu MDG trước thời hạn, đặc biệt là mục tiêu xóa đói nghèo, bình đẳng giới, giáo dục phổ thông và y tế.

Tỷ lệ hộ nghèo đã giảm từ 58% trong đầu thập niên 1990 xuống còn 7,8% năm 2013. Theo Báo cáo phát triển con người (HDR) năm 2013 của UNDP, Việt Nam nằm trong số 40 nước đang phát triển đạt tiến bộ vượt dự kiến về phát triển con người với chỉ số phát triển con người tăng 41% trong hai thập kỷ qua. Theo Liên minh Viễn thông quốc tế (ITU), số người dùng Internet tại Việt Nam gần 31 triệu, chiếm khoảng 34% dân số, đứng thứ 3 ở Đông Nam Á và thứ 8 ở châu Á. Điều này phản ánh sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế đối với quyết tâm và nỗ lực phát triển con người của Việt Nam trong thời gian qua. Gần đây, khi kinh tế chịu tác động tiêu cực của khó khăn kinh tế toàn cầu, Việt Nam không những không cắt giảm, mà còn đẩy mạnh các chương trình an sinh xã hội. Đây là những minh chứng rõ ràng cho sự nhất quán và quyết tâm cao của Việt Nam trong việc gắn kết tăng trưởng kinh tế với bảo đảm công bằng và tiến bộ xã hội.

Tranh thủ môi trường quốc tế thuận lợi, Việt Nam không ngừng mở rộng thị trường, huy động nguồn lực to lớn từ bên ngoài để phát triển kinh tế-xã hội. Việt Nam đang tích cực tham gia đàm phán gia nhập các liên kết kinh tế đa tầng nấc nhằm khai thác tối đa các cơ hội hội nhập, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Việt Nam đang đàm phán đồng thời 6 FTA với tất cả đối tác then chốt, trong đó có Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Ðối tác kinh tế toàn diện khu vực Ðông Á (RCEP). Kinh tế đối ngoại là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tạo nhiều việc làm.

Sự phát triển vượt bậc này của Việt Nam trong gần 30 năm qua đều gắn liền với đổi mới tư duy phát triển và nỗ lực cải cách với hai nội dung cốt lõi:

Thứ nhất, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường. Đây thực chất là cuộc cải cách mạnh mẽ nhằm giải phóng sức sản xuất. Điển hình là đột phá trong quản lý nông nghiệp đã đưa Việt Nam từ thiếu lương thực trở thành nước xuất khẩu gạo và nhiều nông sản hàng đầu thế giới. Việc không ngừng mở rộng quyền tự do kinh doanh cho mọi thành phần kinh tế đã khơi dậy nội lực, thổi bùng tinh thần kinh doanh sôi động và góp phần quan trọng đưa Việt Nam trở thành một nền kinh tế năng động.

Thứ hai, hội nhập kinh tế quốc tế mà thực chất là chuyển từ nền kinh tế khép kín sang nền kinh tế mở và chủ động hội nhập quốc tế. Sự chuyển đổi này góp phần mở rộng không gian phát triển, tranh thủ nhiều nguồn lực bên ngoài cho phát triển đất nước; đồng thời là động lực quan trọng để thúc đẩy tiến trình cải cách kinh tế trong nước bắt nhịp với xu thế phát triển của kinh tế thế giới.

Thưa các Quý vị,

Nhìn lại chặng đường phát triển vừa qua, bên cạnh những thành tựu đạt được, chúng tôi ý thức sâu sắc rằng nền kinh tế phát triển còn chưa bền vững, chất lượng tăng trưởng, năng suất và sức cạnh tranh của nền kinh tế còn thấp. Tuy lực lượng lao động dồi dào, song tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo còn cao. Đời sống của một bộ phận dân cư còn khó khăn, đặc biệt là đồng bào các dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa. Các thách thức về môi trường, biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh đòi hỏi ngày càng nhiều nguồn lực và công sức ứng phó.

Việc bước vào nhóm nước thu nhập trung bình đang đặt ra những thách thức lớn cho Việt Nam, trong đó nổi lên là thách thức tụt hậu và rơi vào “bẫy thu nhập trung bình”. Kinh nghiệm phát triển trên thế giới cho thấy chỉ những nước nào kiên trì cải cách, kiến tạo được khung thể chế và quản trị tốt, nâng cao năng lực cạnh tranh mới có thể vượt qua được “bẫy thu nhập trung bình”. Với Việt Nam, đạt được mức thu nhập trung bình là kết quả của nỗ lực rất lớn trong gần 30 năm Đổi mới, nhưng để vượt qua bẫy thu nhập trung bình hướng tới nền kinh tế bền vững và bao trùm đòi hỏi đổi mới mạnh mẽ hơn nữa tư duy và tầm nhìn phát triển cũng như bản lĩnh và quyết tâm lớn của cả nền kinh tế.

Nhận thức rõ điều này, trong Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2011-2020 của Việt Nam, Đảng và Chính phủ chúng tôi đã khẳng định quyết tâm đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới với ba đột phá chiến lược là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và hiện đại hóa cơ sở hạ tầng nhằm phấn đấu đưa Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp hóa theo hướng hiện đại đến năm 2020. Trong đó, tôi xin nêu 2 quan điểm chủ đạo rất quan trọng của chiến lược:

Một là, phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt đến năm 2020 với nhiệm vụ trọng tâm là đẩy mạnh tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng, coi chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh là ưu tiên hàng đầu. Phát triển kinh tế - xã hội đi đôi với coi trọng bảo vệ môi trường.

Hai là, phát huy tối đa nhân tố con người, xác định con người là chủ thể, nguồn lực chủ yếu và là mục tiêu của phát triển, tăng trưởng kinh tế phải kết hợp hài hoà với phát triển văn hoá, tiến bộ và công bằng xã hội. Nhà nước bảo đảm quyền con người, quyền công dân và các điều kiện để mọi người dân phát huy khả năng sáng tạo và được phát triển toàn diện. Đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục nhằm phát huy lợi thế dân số và con người Việt Nam, phát triển nguồn nhân lực gắn kết với phát triển khoa học-công nghệ.

Thưa các Quý vị,

Các phiên thảo luận của Hội thảo sẽ dành nhiều thời gian để trao đổi các nội dung cụ thể về tăng trưởng bền vững và bao trùm. Tôi xin nhấn mạnh một số định hướng lớn liên quan đến chủ đề của Hội thảo trong chiến lược phát triển của Việt Nam đến năm 2020.

Thứ nhất, để lấy lại đà tăng trưởng nhanh và phát triển bền vững, Việt Nam cần có thêm các động lực mới. Thông điệp đầu năm 2014 của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã khẳng định “nguồn động lực đó phải đến từ đổi mới thể chế”. Vì vậy, cải cách và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường là yêu cầu cấp thiết mang tính chiến lược nhằm khơi dậy và giải phóng các tiềm năng của đất nước. Việt Nam sẽ đẩy mạnh cải cách thể chế kinh tế, Nhà nước bảo đảm thị trường giữ vai trò quan trọng trong phân bổ nguồn lực, đồng thời có công cụ và chính sách điều tiết hiệu quả để bảo đảm công bằng và tiến bộ xã hội. Chúng tôi quyết tâm đẩy nhanh cải cách và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, kể cả các tập đoàn kinh tế nhà nước; tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng và thuận lợi nhất cho mọi người dân và doanh nghiệp thuộc mọi thành phần phát triển sản xuất kinh doanh.

Thứ hai, tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp có ý nghĩa then chốt để bảo đảm tăng trưởng bền vững và bao trùm ở Việt Nam vì nông nghiệp chiếm gần 50% lao động và khoảng 70% dân số ở nông thôn. Trong nỗ lực tái cơ cấu kinh tế, Việt Nam đặc biệt chú trọng đẩy nhanh tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới theo hướng xây dựng nền nông nghiệp hiện đại và thân thiện với môi trường. Bên cạnh ưu tiên đầu tư hạ tầng nông nghiệp, chúng tôi tập trung tháo gỡ tắc nghẽn về cơ chế, chính sách nhằm giải phóng sức sản xuất trong nông nghiệp; lựa chọn ngành hàng chiến lược để phát triển các chuỗi ngành/hàng sản xuất-chế biến-phân phối; ưu tiên phát triển công nghiệp, dịch vụ phục vụ nông nghiệp nhằm tăng giá trị và sức cạnh tranh nông sản.

Thứ ba, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế bằng một chiến lược dài hạn trong đó dành ưu tiên hàng đầu cho giáo dục và đào tạo. Lợi thế lớn nhất của Việt Nam chính là con người và cơ cấu dân số thuận lợi với một lực lượng lao động trẻ dồi dào. Phát triển giáo dục và đào tạo, trang bị các kỹ năng nghề gắn với nhu cầu của thị trường và doanh nghiệp là phương thức tốt nhất để nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế đồng thời bảo đảm mọi người dân bình đẳng trong tiếp cận các cơ hội thụ hưởng thành quả phát triển và lợi ích của hội nhập quốc tế. Vì vậy, trong chiến lược phát triển đến năm 2020, Việt Nam quyết tâm đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm tạo chuyển biến mạnh về chất lượng giáo dục, đào tạo, bảo đảm phát huy tốt nhất tiềm năng và năng lực sáng tạo của mỗi cá nhân, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.

Thứ tư, tăng trưởng xanh là một nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam, là một động lực thúc đẩy tái cơ cấu kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng cũng như góp phần quan trọng vào ứng phó với biến đổi khí hậu. Việt Nam đang nỗ lực thực hiện “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011- 2020 và tầm nhìn đến năm 2050” với trọng tâm giảm khí thải nhà kính, thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch và tái tạo, khuyến khích phát triển các ngành sử dụng hiệu quả tài nguyên và thân thiện với môi trường, thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Thưa Quý vị,

Thực tiễn Đổi mới gần 30 năm qua ở Việt Nam đã chứng minh cải cách kinh tế và đẩy mạnh hội nhập quốc tế là lựa chọn đúng đắn, trước hết xuất phát từ nhu cầu phát triển nội tại của đất nước, đồng thời đưa sự phát triển của Việt Nam bắt nhịp với dòng chảy chung của thế giới. Vì vậy, quyết tâm cải cách kinh tế đi đôi với chủ động, tích cực hội nhập quốc tế là phương thức cơ bản để tạo “sức bật” mới cho Việt Nam phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững trong thời gian tới. Cải cách kinh tế cần gắn kết tương hỗ với chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, bởi chúng ta không thể vỗ tay chỉ bằng một bàn tay. Đẩy mạnh hội nhập quốc tế vừa là cơ hội, vừa là động lực thúc đẩy cải cách kinh tế ở trong nước. Mặt khác, hội nhập quốc tế chỉ có hiệu quả nếu được gắn kết chặt chẽ với cải cách kinh tế trong một chiến lược tổng thể.

Tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam đang bước sang giai đoạn mới khi Cộng đồng ASEAN đi vào hoạt động năm 2015, hoàn tất đàm phán các FTA với các đối tác chủ chốt, trong đó nổi lên là Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và Hiệp định đối tác toàn diện khu vực (RCEP). Để tranh thủ hiệu quả cơ hội phát triển trong những sân chơi mới, Việt Nam sẽ nỗ lực hơn nữa đẩy mạnh đổi mới thể chế, hoàn thiện chính sách, pháp luật, cải thiện sức cạnh tranh kinh tế, tăng cường truyền thông về hội nhập và nâng cao năng lực hội nhập.

Thưa các Quý vị,

Việt Nam đang tiến vào giai đoạn phát triển rất quan trọng, đòi hỏi đổi mới tư duy mạnh mẽ và quyết tâm rất cao nhằm đẩy mạnh cải cách và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế. Chúng tôi đang nỗ lực hết sức, ở tất cả các cấp, để hiện thực hóa tầm nhìn này đến năm 2020, nhưng trong triển khai thực tế đã và đang gặp không ít khó khăn, vướng mắc bởi phải xử lý nhiều vấn đề phức tạp, thậm chí chưa từng có tiền lệ trên thế giới và Việt Nam. Thông qua Hội thảo này, Chính phủ Việt Nam mong muốn các chuyên gia, học giả quốc tế chia sẻ với Việt Nam những nhận thức mới, kinh nghiệm và thực tiễn tốt trên thế giới về tăng trưởng bền vững và bao trùm. Cụ thể, tôi xin gợi mở một số vấn đề sau đây:

Một là, tiếp tục phát huy vai trò kiến tạo phát triển của nhà nước trong tương quan với các chủ thể khác trong nền kinh tế thị trường đang hội nhập quốc tế sâu rộng.

Hai là, xây dựng một cơ cấu kinh tế hiện đại như thế nào để tăng trưởng bền vững và bao trùm?

Ba là, giải quyết mối quan hệ giữa ổn định kinh tế vĩ mô trong ngắn hạn và cải cách cơ cấu trong trung và dài hạn.

Bốn là, vị trí, vai trò mới của nông nghiệp đối với tăng trưởng bền vững và bao trùm.

Năm là, cần làm gì trong xu thế liên kết kinh tế đa tầng nấc để có thể tham gia và tranh thủ được tối đa lợi ích của các chuỗi giá trị và mạng lưới sản xuất toàn cầu?

Con đường đến đích phát triển bền vững bao giờ cũng nhiều chông gai và trở ngại. Bên cạnh sức mạnh nội sinh và khát vọng vươn lên của cả dân tộc, chúng tôi mong muốn tiếp tục nhận được sự ủng hộ và đồng hành của UNDP và cộng đồng quốc tế để Việt Nam thực hiện thành công chiến lược phát triển của mình. Một lần nữa, thay mặt Chính phủ Việt Nam, tôi chân thành cảm ơn UNDP đã tích cực hỗ trợ tổ chức Hội thảo có ý nghĩa này. Tôi cũng xin cảm ơn bà Helen Clark và các chuyên gia, các nhà nghiên cứu đã dành thời gian đến dự và chia sẻ với chúng tôi tại Hội thảo. Tôi tin tưởng rằng, với những đóng góp quý báu của các Quý vị, Hội thảo của chúng ta sẽ thành công tốt đẹp.

Xin trân trọng cảm ơn./.